چگونه دیکتاتورها میتوانند هم عاشق ادبیات و هنر و خدا باشند هم اینقدر خطرناک باشند برای کل بشریت؟ دیکتاتوری خاصیتی دارد عجیب هم بر خود فرد هم اطرافیانش هم مردم

1. خود دیکتاتور مبدل به یک خودشیفه هذیان زده میشود.
2. اطرافیانش یا پاچه خوار متوهم او میشوند که به هذیانش دامن بزنند یا از بین میروند
3. مردم به شدت از درون بی رحم و عوضی و بی اخلاق میشوند طوریکه سالها بعد از مرگ دیکتاتورهم این زامبی شدن تداوم می یابد و دیکتاتورک های متعددی پا به منصه ظهور میگذارند!

فروپاشی روانی دیکتاتورها در اواخر حکمرانی شان برای من امری اثبات شده است. ارتباط دیکتاتور با واقعیت بیرونی طوری مخدوش میشود که فقط آنچه را میتواند در بیرون ببیند که تایید کننده هذیانهای نارسیستی خودش باشد.

مطلب زیر را درباره روحیات معنوی و شعر دوستی و قلب نرم صدام بخوانید تا ببینید از چه چیزی باید بهراسیم. زمانی که جنایت وجه مذهبی پیدا میکند ، در ذهن جنایتکار مبدل به امری مقدس هم میشود ،همانطور که فرد خودشیفته نمیفهمد که همسرش یا فرزندانش در حال فروپاشی هستند ، فرعونها نیز متوجه نمیشوند که ملت ها در حال پودر شدن هستند و تفسیری که از رنج مردمشان میکنند معمولا لوله کشی به متافیزیک دارد . ظاهرا مذهبی کردن جنایت شیوه بسیار موثری برای خفه کردن ندای درون است و این مکانیسم در شکنجه های تفتیش عقاید و زندانهای کشورهای ایدئولوژیک به کار میرود تا بازجو احساس بهتری به خودش داشته باشد. ( برای من خیلی مهم بود چگونه فرد اینقدر میتواند anti-social باشد )

دین نمایی دیکتاتورها فقط جهت اقناع افکار عمومی نیست بلکه برای توجیه درونی خویش هم هست. صدام بارها و بارها نشان داده بود که اهل نماز و زیارت است :

حتی در تصویر او در دادگاه قرآن بدست دارد ولی او همان کسیست که به قول لطیف یحیی( بدل عدی پسر صدام ) آدمها را زنده زنده در چرخ گوشتهای مخصوص زندانهای خویش می انداخت یا در قیام شعبانیه شیعیان عراق در سال ۱۹۹۱ ، دهها هزار شیعه را قتل عام کرد و کربلای معلا را با خاک یکسان کرد و حرم مطهر را طوری آسیب زد که هیچ داعش و نیروی آمریکایی جرات آنرا ندارد :

 

عکسهای بیشتر اینجا

دین در دست دیکتاتورها بیشتر یک مکانیسم دفاعی است برای تغذیه جنبه ضد اجتماعی خویش (anti-sociality) و خودشیفتگی ( narcissistic )

نوشته زیر را شیرعلی نیا در کانال خود درج کرد برایمان :

رگه‌های معنویت در سخنان صدام هم پررنگ بود. در پیامی به مناسبت آزادی فاو در اواخر جنگ نوشت: «از طرف همه‌ی مردم شریف، خدا را سپاسگزارم و سجده‌ی شکر به جای می‌آورم. سرزمین فاو را می‌بوسم و این بوسه بر عظمت و شکوه اخیر امت عرب است. خون شهیدان ما این‌جا را مقدس کرده است، این سرزمین شهادت را می‌بوسم… درود بر آن‌ها به یاد عظمتشان، هم‌اکنون می‌توانم آن‌هایی را که فریاد برمی‌آورند «الله‌اکبر» تصور کنم. به‌پیش، عقب‌نشینی نکنید، به پیش بروید. در پناه گام‌های مبارکتان و بعد از سایه‌ی خداوند، تحت پوشش هواپیمایی هستید که همچون شاهین‌ها، از سلحشوران دلیر این آسمان هستند. برادران در حالی که این پیروزی را خداوند در فاو به ما عطا کرد، خدا را شاکریم و در حالی که نقش شهدای پرهیزکار را با همه‌ی عظمت و شکوه آنان که برای آزادی فاو به اعراب و عراقی‌ها تقدیم شد گرامی می‌داریم.»
این پیام را با این عبارت‌ها به پایان برد: «الله‌اکبر، حق بر باطل پیروز خواهد شد. الله‌اکبر، عزت برای اعراب، الله‌اکبر، عظمت برای عراق. الله‌اکبر، نادانان نابود خواهند شد.» (جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل متحد، ج‌۱۰، ص۳۵۱ تا ۳۵۶)

همین فرد واضحا صدها هزار عراقی را در جنگ با ایران و کویت و استخبارات و شکنجه گاههای مخوف خویش از بین برد و به همین میزان  میلیونها خانواده عراقی را داغدار کرد ، فقط هذیانهای خودشیفتگانه narcissistic delusions  میتواند باعث چنین دوگانگی بشود که فرد جنایت خویش را خدمت بینگارد.

ادبیات مشابه دیکتاتورها برای توجیه سرکوب مردمان متفاوت از خود با تغییر نام قربانی ، تسهیل تر شده رخ میدهد

• از بین بردن یهودیان برای “نجات” المان از دست “رباخواران زالوصفت”
• نجات عراق از دست مگسهای مذاحم ایرانی ( صدام)
• پاک کردن کشور از دست خیانتکاران و مخالفان تمدن ( محمدرضا پهلوی و ساواک)

 

در سینما در سریال بازی تاج و تخت  game of thrones هم دیدیم که گروهی به شدت ایدئولوژیست ، هر آنچه شکنجه و محدودیت برای مردم خویش به ارمغان آوردند و این را مسیر سعادت میپنداشتند

یا در سریال داستان ندیمه the handmaid`s tale نیز چنین تمی به زیبایی به تصویر کشیده شده است. گروهی که معتقدند صنعت و مدرنیته موجب از بین رفتن نسل انسان شده است ، حکومت را در دست میگیرند و زنان را به کل دستگاه جوجه کشی مورد هر نوع استثمار جنسی و بردگی قرار میدهند و کلی زن برتر نیز ناظر همین وضع است !

در مجموع سوال اصلی باقی میماند و آن اینست که دقیقا چه چیزی یا چه مکانیسمهایی باعث میشود فرد خودشیفته و متصل به قدرت ، اخلاق ضد انسان پیدا نکند ؟ من با مطالعه روانشناسی افراد دیکتاتور و خوانش نهج البلاغه امیر المومنین به فرمول زیر رسیده ام :

• خودسازی و تمرینات مدام خودآگاهی self-awareness با حضور افراد مورد اطمینان خارج حوزه قدرت و نه دست نشانده
• اطرافیان دلسوز ولی بسیار قدرتمند که او را به موقع کنترل کنند به جای مجیزگویی
• دستگاههای نظارتی مردمی جهت فهم انحراف خویش و صحبت با مردمان مخالف خویش و فقط در حلقه دوستان خویش نماندن و دچار هذیان دسته جمعی نشدن
• تشویق مطبوعات و رسانه های رسمی متفاوت
• تقبیح بادنجان دورقاب چینها و طرد ایشان برای جلوگیری از فرعون شدن
• روحیه طنز و تقویت طنز درباره خود جهت فهم نرم حقیقت نگاه مردم

فصل اول سریال خانم میزل شگفت انگیز –The Marvelous Mrs. Maisel  اینقدر جایزه برده که نمیشد بی خیالش شد ( خطر لو رفتن داستان در ادامه)

 

•  سریالی ۸ قسمته ، تا حدی موزیکال ، کمدی، درباره زندگی میریام ۲۶ ساله،  دختری کلیمی در نیویورک سال ۱۹۵۸ که همه چیز دارد ، طبقه خانوادگی بالاتر از متوسط ، منزل پدری باکلاس و پدری استاد دانشگاه و مادری خانه دار و شوهری بیزینس من که با عشق ازدواج کرده اند و دو فرزند زیبا
• شوهر (جول) با تشویقهای بینظیر میریام ، میخواهد زندگی کاری دومی را به عنوان کمدین داشته باشد و بارها و بارها با هم تلاش میکنند ولی در اجرای آخرش در یک کافه لاله زاری نیویورک ، شکست میخورد و سرخورده چنان دچار فروپاشی میشود که به زنش اعلام میکند من با منشی ام در رابطه ام و خانه را ترک میکند: اخراج میریام از بهشت ظرف چند دقیقه
• خانواده سنتی کلیمی و آداب و احوالشان از باحال ترین سوژه های این فیلم است. من شخصا در ایران از بچگیم تو محله مون و بعدها تو درو همسایه ، دوستان کلیمی عالی دارم و در انگلستان نیز همینقدر بگویم که هر جا ایرانی هست و داره خرید میکنه ، کلیمی ها هم هستند و به طور باورنکردنی وقتی باهاشون دمخور میشی، میفهمی شبیهیم !!! هم قیافه هامون هم ادا  اصولهامون، هم دماغهامون شبیه همه ! در ایران بارها به لطف شاگردان کلیمی ام در کنیسه و جشنهای سنتی کلیمیان شرکت کرده ام . این فیلم بارها آینه ای دستم داد که فرهنگ شبیه خانواده های خودمان را در قلب نیویورک ببینم و بخندم.

• میریام بعد از ترک شدگی اون هم به اون شکل فجیع ، میخواهد از فشار خانواده اش بیرون بیاید و میرود دنبال کار و همزمان یکشب که بسیار سن ایپ درصد بالا خورده بود ، شروع به استندآپ کمدی میکند در همان کافه لاله زاری و بسیار خنده دار اجرا میکند در حالیکه عملا داشت از مسائل تلخ زندگی خودش تعریف میکرد…این قضیه مقدمه تلاش او برای کمدین شدن میکند و در این راه باید با مردان سنتی و ایده های مردسالارانه مبارزه کند
• تحول آرکتایپی زن پرسفونی به زن آرتمیسی در این فیلم بسیار زیبا طراحی شده است
• ژول چرا باید خیانت کند؟ به دلیل فروپاشی درونی…به دلیل تله استحقاق که پدر ثروتمند مغرورش بهش تزریق کرده که همیشه باید نفر بالادستی بشود، موفق شود ،  به هر قیمتی و در این بین ، کاری مثل کمدین شدن ، فقط لذت شخصی نیست، شروع انتقام خاموش از پدر JEWISH سنتی هم هست. زندگی خویش را ساختن به هر قیمت ولو نابودی اعتبار خانواده. ژول در این راه استقلال ناموفق است و بارها در تقابل با پدرش قصد دارد خودش را اثبات کند ولی نمیتواند.  الکلی شدن ، رفتارهای خارج از ازدواج extramarital ویژگی این مردان میشود. ژول در رابطه دومش نیز ناموفق است زیرا به شدت احساس بازندگی دارد به خاطر از دست دادن خانواده (زن زیبا و فرزندان) هرچند کلی ارتقای شغلی گرفته ولی حالش به شدت بد است تا برگردد نزد زنش ولی نمیداند که زن تغییر کرده است ! این زن طعم استقلال روانی و اجتماعی را بیش از قبل چشیده است و بهشت قبلی جول ، اکنون شاید بهشت نباشد.
• رابطه میریام با مادرش بسیار قابل توجه است. رز زنیست هرا تایپ در خدمت خانواده ، او حتی نمیخواهد شوهرش بفهمد که این پوست زیبا محصول هر شب کرم زدن است. او با ارایش کامل میخوابد (مثلا) و وقتی مطمئن شد شوهرش به خواب رفته سریع به دستشویی میرود و ارایشش را پاک میکند و ماسک زیبایی میزند و برمیگردد به رختخواب و صبح نیز قبل از بیدار شدن شوهرش بدو بدو میرود و آرایش میکند تا شوهر موقع باز کردن چشم روی آراسته او را ببیند. میریا عینا این کارها را برای شوهرش انجام میدهد. دختران میرا دار شیوه تربیتی مادران هستند! رز شخصیتی مستقل ندارد و اگر انقلاب میکند در قسمت ۷-۸ به خاطر خودش نیست بلکه به خاطر احساس محرم راز نبودن در خانه است که کاملا رفتارش عوض شده است و شوهرش نیز شوکه شده است از این تنبیه

فیلم طولانی است ولی زیباست، داستان اوج و فورد و یک زن امیدوار را نشان میدهد و دهها نکته دیگر. فصل دوم این فیلم اذرماه امسال عرضه میشود و فصل سه نیز در حال ساخت است!

 

یکی از نکاتی که ذهنم را سر این سریال پاتریک ملورز  درگیر کرد ، شخصیتی بود که در قسمت چهارم و آخر میبینیم : مردی ایرلندی که سخنران مباحث شادمانی درونی و برگزاری جلسات مدیتیشن و …است. تیپی راحت دارد و اهل “زندگی در حال” است و تجسمی است از ضدیت با سیستم دقیق و اتوکشیده انگلیسی. به جای اشتغال در یک دپارتمان شق و رق در دوبلین یا لندن ، آمده به جنوب فرانسه در باغ یک پیرزن تنها و با شاگردان گیتار میزنند و میخوانند و مینوشند و چهارچوب خاصی هم رعایت نمیکنند و از تنهایی پیرزن ثروتمند نهایت بهره را میبرند به نحویکه او نیز میپندارد با بخشیدن این باغ زیبا به این جماعت، معنایی به این هستی میبخشد در حالیکه او به خاطر یک عمر میخوارگی و بی معنایی است که همچنان به “مفید نبودن” ترسناک خویش ادامه میدهد منتها شوربختانه فکر میکند اگر اسباب شادی و بیکارگی تعدادی بازنده loser از زندگی و مسوولیتهایش را فراهم کند ، کاری مفدی در این زندگی کرده است ؛ او کل این ثروت عظیم و کاخ را وصیت میکند که بعد از مرگش بدانها ببخشند؛

آن جماعت دل به نشاط هم البته وقتی خرشان از پل گذشت تنها کاری که برای پیرزن میکنند ، فرستادن یک نماینده در مراسم تدفین funeral اوست ؛ حالا خود این زن است که کلی بحث برای گفتن دارد ، ما زنی را میبینیم که در مراسم ختم ، چهره ای بسیار خندان از جنس رضایت از زندگی دارد .

طنز در موقعیت متضاد به خوبی شکل میگیرد .

عارف واقعی خندان است از این حیث که در سفر زندگی اش غنایش را از حساب بانکی اش دیگر نمیگیرد بلکه از بی نیازی اش به خیلی از این ابزار هویت ساز است که حالش دست خودش است و  دنیا به دمش هم نیست. اما در نسخه جعلی عرفان و “عدم وابستگی نمایشی” این بخش فیلم ، زنی را میبینیم که جهان بینی اش، رفتار تصنعی اش – نه به معنی ریاکاری بلکه با خود فریبی-  سوژه کاملی از طنز میشود ! اصطلاح قرآنیش میشه تسویل ، باب تفعیل از سول. به معنی خود را چنان فریفتن که باور شکل بگیرد.

 

زن خندانِ فارغ از غم دنیا و زندگی کن در حال ، واکنشش در برابر هر مشکلی از بقیه عبارت است از  پذیرش + لبخند + امید ؛ در وهله اول زیبا به نظر میرسد ولی این مدل کریشنایی (که وسط شلوغ پلوغی مدرنیته کسانی را میبینی که لباسهای نارنجی پوشیده اند و وسط oxford street لندن ساز میزنند و میخوانند و عبور میکنند) ،بیشتر یک ” واکنش دفاعی” ساده است به شلوغی مدرنیته نه یک سیستم رهایی بخش انسان ! رقص خوب است ، آواز خوب است ولی ما با این مدل نمیتوانیم مساله قاچاق وسیع زنان و کودکان ، اعتیاد ، جنگ تسلیحاتی و یازده میلیون پناهنده سوری و قحطی کودکان اسکلتی یمن و …را حل کنیم.

نسخه آن تصوف واکنشی( نه همه تصوف) و بخش زیادی از مردمان رقصنده نارنجی پوش خیابانهای اروپا ،نهایتا  دعا و خلسه است؛ نوعی اجتناب کادوپیچ شده نه کنش فعال انسان مدرن که هم معنا میخواهد هم عقل و تدبیر.

تکلیف اویی که معنویت میخواهد نه حماقت ، عقل میخواهد نه خشونت چیست ؟

گاهی اوقات فکر که میکنم میبینم مدلهای زندگی کریشنایی ، هسته اصلی فلسفه شان ، متفاوت بودن و اعتراض به زندگی مدرن و ماشینیسم خرد کننده فعلی است! شبیه “تصوف” که علیه اشرافی گری خلفای عباسی پاگرفت و هم شریعت زدگی مردمان عصر را به سخره گرفت هم اشراف زدگی مردم را چنانکه  تصوف ما تقریبا ضد دنیا و شریعت شد که تا الان هم ادامه یافته و  صوفیان خار چشم فقیهان هستند و بالعکس.

حقیقت تلخ :

مدلی که هم به دین و شریعتش اهمیت قائل بشود و هم ثروت و تولید ثروت و اشتغال را ارج بنهد ، بقدری در تاریخ تصوف کم شمار  است  که تعجب آور است ! اساسا مساله تاریخ و مردم ما نبوده و نمیشه کسی را هم ملامت کرد ولی مساله فقر فرهنگی و درهم و دیناری مساله تاریخی ما همیشه بوده.

تقریبا در تاریخ تصوف ، هر نوع ثروتی زمینه ساز گرفتاری صاحب آن تفسیر شده است. پس تکلیف سلیمان و داوود در انبیا چه میشود ؟

من اینجا حرفهای دیگر هم دارم که احتمالا مجالش این نوشته نیست …جامعه ای که مشکل فلسفی با پول داشته باشد ، عرفایش همه فقیرند . عرفانش میتواند عقده پرور بشود زیرا نیازهای ساده را مبدل به شق القمر میکند . اکثر گشایشهای درونی و مکاشفات محصول خودداری جنسی است در این نوع خودسازی ! تقریبا کسی در ادبیات عرفانی ما به خاطر راه اداختن کار مردم نبوده که صاح کشف و شهود بشود ولی تا دلتان بخواهد عرفایی داریم که در جوانی به شهوات خود که پشت دستی زده اند ، انواع حکمتها از درونشان جوشیده است ! خب آدم به شک می افتد که این نوع مسائل ، معضلات روانی نویسندگان صوفیه بوده است تا واقعیت رشد و توسه جان عرفا !

عرفان و تصوف ما تقریبا فردی و نیمه خصوصی است ( individualism)

برای مثال در خروجی این نوع معرفت ، عارفی نداریم که راحت برای صد میلیون نفر گرسنه برنامه غذایی ترتیب دهد زیرا باید برنامه ریزی بلد باشد…گانت پارت بلد باشد بکشد…لجستیک داشته باشد…از نظر تربیت عرفانی یا صوفیه ما ، اینها همه اشتغال به دنیا است اما وقتش رسیده که بگوییم تولید ثروت و پاک ماندن و فکر منفعت خود و جمیعی از آدمیان بودن و چراغ امید مردمان را روشن و پر فروغ نگه داشتن ، کار عظیمی از لحاظ رشد روحی  هم  است. اگر علی(ع) امروز روزی زنده بود، کیسه نان به دوش نمیکشیدند ، احتمالا برنامه ریزی میکردند برای میلیونها تشنه و گرسنه معرفی و غذایی و …

علیرضا شیری- لندن- ۳۰ مهر ۹۷

مطالب مرتبط

• هیولا شدن یا نشدن، مساله اینست( درباره مینی سریال Patrick Melrose=پاتریک ملورز)
• فیلم Maze مسیر پر پیچ و خم
• عملیات نهایی operation finale